Het Englandspiel

Het Englandspiel (door de Duitse contraspionagedienst Abwehr ook wel Operation Nordpol of Operation Pol Nord genoemd) was een Duitse operatie die plaatsvond tussen 1942 en 1944. Tijdens deze operatie werden 59 Nederlandse geheime agenten gevangengenomen.
Deze Nederlandse agenten waren in het Verenigd Koninkrijk opgeleid tot geheim agent en werden door de SOE (Special Operations Executive) in Nederland gedropt om via een zendernetwerk gecodeerde informatie te sturen naar het Verenigd Koninkrijk. Door de agenten gevangen te nemen konden de Duitsers via het zendernetwerk de Britten van valse informatie voorzien.

Lang werd aangenomen dat de SOE niet wist dat de agenten gevangen waren genomen en dat zij door de Duitsers werden voorzien van valse informatie. De SOE bleef namelijk een lange tijd geheime agenten droppen boven het Nederlandse grondgebied. Maar de laatste jaren komen er steeds meer aanwijzingen naar boven dat de SOE hier wel degelijk van op de hoogte was en bewust agenten bleef droppen, wetende dat zij in de handen van de Duitsers zouden vallen. Een verklaring hiervoor is dat het Verenigd Koninkrijk op deze manier de Duitsers ook van valse informatie kon voorzien. Zij wilden de Duitsers laten geloven dat de invasie van de geallieerden in Nederland zou plaatsvinden. In dat geval kan het Englandspiel worden gezien als een soort afleidingsmanoeuvre van de SOE waarbij de geheime agenten doelbewust werden opgeofferd; vaak maakten de Britten namelijk de exacte locatie bekend waar de agenten gedropt zouden worden, en werden de agenten na hun dropping meteen door de Duitsers gearresteerd. Het Englandspiel kan dus een misleidingstactiek zijn geweest van zowel de Duitsers als van de Engelsen; een dubbelspel waarbij de Nederlandse geheime agenten de inzet waren. Hier zijn echter alleen nog maar aanwijzingen voor. Zekerheid hierover is er (nog) niet.

Het merendeel van de gevangengenomen agenten werd in eerste instantie opgesloten in Kamp Haaren in Noord-Brabant. Enkelen wisten te ontsnappen, zoals onder andere Ben Ubbink en Pieter Dourlein (31 augustus 1943). Via een omweg langs Zwitserland en Spanje wisten zij uiteindelijk in Engeland te geraken waar zij de Britten waarschuwden dat het hele Nederlandse zendernetwerk in handen van de Duitsers was. Aanvankelijk werden zij echter door de Britten gearresteerd op verdenking van contraspionage: de Britten hadden valse informatie van de Duitsers ontvangen over de bedoelingen van Ubbink en Dourlein.

Tegen het einde van 1943 en in het begin van 1944 kregen de Duitsers door dat hun opzet van de operatie was doorzien. Zij kregen geen nieuwe locaties door van agenten die gedropt zouden worden. Op 1 april 1944 kwam er door middel van het volgende cynische bericht van Duitse zijde een einde aan het Englandspiel:

Messrs, Blunt, Bingham en opvolgers, Ltd. Londen. De laatste tijd probeert u in Nederland zaken te doen zonder onze hulp. Wij vinden dit oneerlijk gezien onze lange en succesvolle samenwerking als jullie exclusieve agenten. Maar mocht u desondanks nog een bezoek brengen aan het continent dan kunt u zeker zijn van een ontvangst met dezelfde zorg en behandeling als zij die u eerder heeft gezonden hebben ontvangen. Tot ziens! (vrij vertaald)

Het merendeel van de gevangengenomen agenten werd vervolgens overgebracht naar het concentratiekamp Mauthausen in Oostenrijk. Tussen 6 en 8 september 1944 werden zij in dit kamp geëxecuteerd. In totaal hebben 54 Nederlandse geheime agenten hun dood gevonden tijdens het Englandspiel. Slechts vijf van de gevangen agenten hebben het “spel” overleefd.